Polska Piastów – Paweł Jasienica

Lektura pięcioksięgu Elżbiety Cherezińskiej „Odrodzone królestwo„, którego głównym bohaterem jest Władysław Łokietek, zachęciła mnie, by pogłębić znajomość faktów i źródeł historycznych z epoki pierwszych władców Polski. Stąd właśnie chęć sięgnięcia po zbiór esejów Pawła Jasienicy pt. „Polska Piastów”.

O historii inaczej

Choć autor zarzeka się, że nie jest to typowa książka historyczna, to jednak właśnie dzięki bardziej swobodnemu tonowi wypowiedzi zdecydowanie lepiej się ją czyta niż podręcznik. Jasienica zawarł w „Polsce Piastów” wiele przypuszczeń, jednak każde z nich opierał na racjonalnych przesłankach. Książkę czyta się ze sporym zainteresowaniem, choć nie jest to lektura łatwa. Wymaga skupienia, bo Jasienica nie stroni od szerokiego spojrzenia na wiele wątków naszej historii. Na szczęście nie atakuje czytelnika dziesiątkami dat, czy mnogością zbędnych wydarzeń. Wszystko, o czym wspomina, łączy się i tworzy całościowy obraz, dzięki któremu zachęca czytelnika do dalszych poszukiwań w celu zgłębienia poszczególnych wątków.

Jasienica przeprowadza czytelnika przez wydarzenia i ciekawostki związane z każdym kolejnym władcą wywodzącym się z rodu Piastów. Począwszy od Siemowita, Lestka i Siemomysła, będących bezpośrednimi przodkami Mieszka I, aż po Kazimierza Wielkiego, którego śmierć dała kres dynastii. Sporo miejsca na początku autor poświęca genezie państwa polskiego powstałego z podboju i połączenia plemion, wśród których dominującą rolę odgrywali Polanie. Przedstawia fakty i domysły związane z ich sposobem życia, wnioskując na podstawie odkryć archeologicznych, takich jak choćby gród w Biskupinie.

Ciekawostki i odkrycia

Historie przedstawiane przez Jasienicy nabierają szczegółowości wraz z pojawianiem się konkretnych źródeł historycznych, jak choćby kronik Galla Anonima, Wincentego Kadłubka i innych. Autor wplata zapiski tych kronikarzy w swój tekst, dzięki czemu „Polska Piastów” nabiera dodatkowego kolorytu i pozwala poznać sposób myślenia człowieka tamtych czasów. Na wiele wydarzeń historycznych dzięki tej książce zacząłem spoglądać z innej perspektywy. W wielu miejscach Jasienica podkreśla wysoki poziom rozwoju państwa polskiego w czasach piastowskich, wbrew obiegowym zdaniom o słabości kraju w porównaniu z zachodnim sąsiadem. Daje na to szereg przykładów z dziedzin choćby architektury lub sztuki.

Na przekór powszechnej opinii o tragicznej w skutkach decyzji Bolesława Krzywoustego o ustanowieniu dzielnic, Jasienica broni tej decyzji uzasadniając ją jako naturalną prawidłowość czasów, w których żył Krzywousty. Tendencje do podziału kraju, rośnięcia w siłę księstw kosztem państw jako całości widoczne były także na pozostałych obszarach Europy. Poza rzuceniem odmiennego światła na jeden z najtrudniejszych okresów w dziejach Polski Jasienica przedstawia także wiele innych ciekawostek i faktów historycznych, wzmocnionych nieraz dobitnym komentarzem lub napisanych ze specyficzną swadą i humorem, jak choćby w przypadku Kazimierza Wielkiego, który w swoim osobistym postępowaniu już taki wielki nie był 😉

Historia dla ludzi

Po śmierci Stalina, około roku 1954 zorientowałem się, że już nie jestem skazany na współpracę z PAX-em. Ale już do Tygodnika nie mogłem wrócić. Wobec tego zacząłem pisywać w różnych pismach, jak Nowa Kultura czy Przegląd Kulturalny, a nawet w Życiu Warszawy o początkach historii Polski. Zresztą nie tylko, bo także o innych sprawach. Z tego powstała myśl napisania historii Polski takiej dla ludzi, bo obecne podręczniki… sama wiesz.

H. Rudzińska, Rozmowy z Pawłem Jasienicą, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2000, 134, s. 182.

Książkę czytałem w ramach wyzwania #kalendarzczytoholika, którego lutowym zadaniem było sięgnąć po dzieło autora wyszydzanego lub wyklinanego za życia. I choć wpis publikuję dopiero teraz, to jednak udało mi się zrealizować cel na drugi miesiąc roku, tylko takie mam opóźnienia w recenzjach 😉 A Paweł Jasienica to człowiek, który musiał zmierzyć się z potężną falą krytyki, pełnej nieprawdziwych zarzutów, gdy opublikował „Polskę Piastów”. W czasach PRL-u pisanie o polskiej historii w sposób wiarygodny i niezgodny z komunistyczną, marksistowską linią było dowodem nie lada odwagi autora.

Podsumowanie: Czy to holik?

Przesuń w lewo, by sprawdzić 🙂

Niezupełnie. „Polska Piastów” to napisana bardzo przystępnym językiem i w ciekawy sposób historia pierwszej polskiej dynastii królewskiej. Paweł Jasienica postawił sobie za cel napisanie historii dla ludzi, ukazania jej w taki sposób, by opowieść ta nie odstraszała, a wręcz przeciwnie – budziła zainteresowanie i słuszną dumę z polskości. Autor sprowadza historię do roli poszczególnych władców, ich decyzji, rozterek i działań, które ostatecznie miały wpływ na losy całego kraju. Przy tym Jasienica nie idealizuje żadnej z postaci, nie unikając krytycznych opinii czy niepopularnych poglądów.

Jest to jednak lektura niełatwa, bo wymagająca skupienia i konieczności oddania się lekturze w całości. By odkryć jej piękno trzeba poświęcić jej czas i pozwolić się nieść słowom i historiom w nich zawartym. I choć zawsze większą sympatią darzyłem Piastów niż Jagiellonów, to z pewnością sięgnę po kolejną książkę Jasienicy traktującą o drugiej polskiej dynastii właśnie. Bo pierwsza część dzieła życia Pawła Jasienicy zachęciła mnie, by przeczytać kolejne jego książki i na nowo odkrywać historię naszej ojczyzny.

Ocena czytoholika: 4 / 5